Makine Değerleme Raporu Nerelerde Kullanılır ?

Makine Değerleme, özellikle Türkiye için 2000’li yılların başından bu yana daha önemli ve gündemde olmaya başlamıştır. Özellikle finansal sistemlerin itici gücü ile raporlamanın önemi ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra makinelerin alım satım veya fabrika birleşmeleri de raporlamayı gerektiren bir diğer unsur olmuştur. Son 5-6 yıldır ise UFRS veya TMS gibi muhasebe standartları da duran varlıkların değerlemesini ve raporlanmasını gerektirmektedir.

Makine Değerleme Raporu’nun Kullanıldığı Alanlar 

Günümüzde Makine Ekipmanları için makine değerlemesi ile piyasa değerlerinin hızlı bir biçimde en doğru bir şekilde belirlenmesi önem taşımaktadır. Makine değerleme raporlarının içeriği bir takım başlıklar altında incelenmektedir. Makine Değerleme Raporunu şu aşamalarda, kullanılmasında fayda vardır. 

• Makina ekipmanın alım-satımı sırasında
• Defter değeri ve UFRS‘ye uygun değer tespiti sırasında
• Sigortalama değeri tespiti sırasında
• Makina ekipman parkının teminata konu olma sırasında
• Yönetim değişiklikleri veya mevcut makine parkının gerçek değerinin tespitinde
• Yurt içi /yurt dışı iş ortaklıklarında veya tedarikçi işbirliklerinde
• Finansman temini veya yeniden yapılandırma
• Şirket birleşme veya devralmalarında
• Envanter yönetiminde
• Vergilendirme çalışmalarında

Varlıkların Şirketlere Ekonomik Faydası 

Muhasebede varlıklar geçmişteki işlemlerin sonucu olarak işletme tarafından kontrol edilen ve ileride işletmeye ekonomik fayda akışı sağlaması beklenen kaynaklardır. Bir mala sahip olma aslında maddi olmayan bir şeydir. Bununla beraber sahip olunan varlık maddi veya gayri maddi olabilir. Bir varlığa bağlı olarak ileride doğması beklenen ekonomik faydalar işletmeye bir kaç şekilde girer. Örnek olarak;  Bir varlık;

• (a) işletme tarafından satılan mal ve hizmetlerin üretiminde tek basına veya diğer varlıklarla beraber kullanılabilir,
• (b) başka varlıklarla takas edilebilir,
• (c) bir borcun ifası için kullanılabilir veya
• (d) hisse sahiplerine dağıtılabilir (Uluslararası Finansal Raporlama Standartları [UFRS], Genel Çerçeve, 55).

Varlığın beklenen ekonomik faydasının işletmeye akmasının muhtemel olması ve ilgili kalemin güvenilir bir sekilde ölçülebilen bir maliyet veya değerinin bulunması halinde bir varlık bilançoya alınır (Uluslararası Finansal Raporlama Standartları [UFRS], Çerçeve, 55). Yukarıda standardın ilgili maddesine göre bilançoya alınmış olan makine ekipman, UFRS’ye göre değerleme uzmanları tarafından değerlemeye alınır. Dışında kalanlar için ise dipnotlarda belirtilmek kaydı ile rapor içeriğinde bilançoya dahil edilmemiş ancak edinilmiş makine ve ekipmanlar ayrı olarak değerlenir. Cari olmayan varlıklar (sabit kıymetler veya uzun vadeli varlıklar) bunlar aşağıda, iki kategoride açıklanan maddi ve maddi olmayan varlıklardan oluşurlar.

1-Gayrimenkul, Makine ve Teçhizat. Isletmenin faaliyetlerinde sürekli olarak kullanılması düşünülen ve ilgili amortismanlar düşünüldükten sonra kalan tutarları temsil eden arazi, binalar, makine, teçhizat ve uygun bir şekilde tanımlanmıs diger varlık kategorileridir. Gayrimenkul, makine ve teçhizat maddi veya fiziksel varlıklardır.

2-Diğer cari olmayan varlıklar. işletmenin faaliyetlerinde sürekli olarak kullanılması düşünülmeyen, fakat, uzun vadeli yatırımlar ve alacaklar, şerefiye, gelecek yıllara ait giderler; patentler, markalar ve benzeri varlıklar gibi uzun süre elde bulundurulması düşünülen varlıklardır. Bu kategori maddi ve maddi olmayan varlıkları kapsar. Maddi olmayan varlıklar, gayri maddi kişisel  mulkiyet kalemleri olarak kabul edilir ve yönetim ve pazarlama becerileri, kredi derecelendirmesi, şerefiye ile çeşitli hak ve araçları (patentler, markalar, telif hakları, imtiyaz hakları ve sözleşmeleri) içine alır.

3-Diğer cari olmayan varlıklar. Isletmenin faaliyetlerinde sürekli olarak kullanılması düşünülmeyen, fakat, uzun vadeli yatırımlar ve alacaklar, şerefiye, gelecek yıllara ait giderler; patentler, markalar ve benzeri varlıklar gibi uzun süre elde bulundurulması düsünülen varlıklardır. Bu kategori maddi ve maddi olmayan varlıkları kapsar. Maddi olmayan varlıklar, gayri maddi kişisel mülkiyet kalemleri olarak kabul edilir ve yönetim ve pazarlama becerileri, kredi derecelendirmesi, serefiye ile çeşitli hak ve araçları (patentler, markalar, telif hakları, imtiyaz hakları ves özlesmeleri) içine alır.

Makine değerlemesi kapsamında ikinci madde dikkate alınmamaktadır. İkinci madde kapsamında olan değerlemeler ayrı raporlarda ele alınmaktadır.

•  2.1 Bu uygulama, herhangi bir mali tabloda yer alan varlık sınıflarından Değerleme Uzmanlarının beceri ve bilgisi dahilindeki tüm değerlemelere uygulanmaktadır.
• 2.2 Uluslararası Değerleme Standartları, finansal raporlamada uyum ve seffaflık yoluyla, sınır ötesi işlemler yapılmasını ve küresel piyasalarda geçerlilik kazanılmasını kolaylaştırır. Bunun için, bu uygulama Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) bağlamında 31 Mart 2004 tarihinde geliştirilmiştir.
• 2.3 UFRS, mülkniteliğindeki varlıkların bilançoya alınması için iki model uygulamaktadır: 1) maliyet modeli ve 2) makul değer modelidir. Makul değer modelinin uygulanması halinde varlığın yeniden değerlenerek cari değerine getirilmesi gerekmektedir. Işte bu Uygulama Pazar değerinin rapor edilmesi gereken söz konusu durumlara odaklanmaktadır.
• 2.4 Mevzuat, yönetmelik, muhasebe veya hukuki gereklilikler, bu Uygulama’nın bazı ülkelerde veya belirli koşullarda değiştirilmesini zorunlu kılabilir. Bu tür durumlarda meydana gelen her tür sapma Değerleme Raporunda belirtilmeli ve açık bir sekilde açıklanmalıdır.

Yine BDDK’nın 2 sayılı tebligi kapsamında ‘Maddi Duran Varlıkların Muhasebeleştirilmesi Standardı’ nda

Maddi duran varlıklar; mal veya hizmet üretiminde kullanılmak veya üçüncü sahıslara kiralanmak amacıyla edinilen ve bir değerleme döneminden daha uzun süreyle elde tutulması beklenen varlıkları,

Amortisman; bir varlığın tükenmeye tabi tutarının faydalı ömrüne belirli bir sistem dahilinde dagıtılmasını, 

Amortismana tabi tutar; mali tablolara yansıtılan maliyet bedeli veya bu değer yerine yansıtılmış olan değerden kalıntı değer düşüldükten sonra bulunan değeri, 

Faydalı ömür; bir varlığın tahmini kullanım süresini, 

Maliyet bedeli; bir varlığın satın alındığı veya üretildiği zaman yapılan nakit veya nakit benzeri harcamayı veya varlığın elde edilmesi için verilen kıymetlerin rayiç değerini, 

Kalıntı değer; bir varlığın faydalı ömrü sonunda, elden çıkarılması için karşılaşılması muhtemel giderlerin düşülmesi suretiyle elde edilmesi beklenen net tutarı, 

Rayiç değer; sözleşmeye konu varlığın bilgili ve istekli taraflar arasında muvazaadan ari olarak el değiştirmesine veya yükümlülüğün yerine getirilmesine esas olmak üzere, öncelikle ilgili varlığın borsa değerini, borsa değerinin oluşmaması durumunda ise değerleme gününde bu tanıma uygun alım-satım değerini,

Değer düşüklüğü zararı; bir varlığın net defter değerinin elde edilebilir değerini aşan kısmını,

Defter değeri; bir varlığın bilanço tarihi itibariyle birikmiş amortisman tutarı ile değer düşüklüğü karşılığı indirildikten sonra, ilgili hesapta gösterilen değerini, ifade etmektedir. 

Değerleme

Maddi duran varlıklar, değerleme tarihindeki rayiç değerinden birikmiş amortisman ve değer düşüklüğü karşılıklarının çıkartılmasıyla bulunan tutar üzerinden izlenir. Değerleme, yıl sonu ve ara dönemler itibarıyla yapılır. Değerlemede, değerleme tarihindeki birikmiş amortismanlar maddi duran varlığın brüt defter değerinden indirilir ve varlık, bulunan net tutar üzerinden yeniden değerlenir.Tesis ve ekipmanların rayiç değeri de genelde piyasa değeridir. Tesis ve ekipman, piyasa değerinin güvenilir bir şekilde bulunamadığı durumlarda, amortismana tabi tutulmuş yenileme maliyeti ile değerlenir.

Bu tebliğ kapsamında yani BDDK’nın tebliğ kapsamına giren mülklerde rayiç değer için değerin güvenilir bir şekilde bulunmadığı durumlar için amortismana tabi yenileme maliyeti öneriliyor.

Maddi bir duran varlık değerlemeye tabi tutulursa, aynı grup altında sınıflandırılan, benzer nitelikleri ve kullanım alanları olan diğer maddi duran varlıklar da yeniden değerlenir. Ayrı gruplar altında sınıflandırılan maddi duran varlıklar; arsalar, arsa ve binalar, makineler, gemi, uçak, motorlu taşıtlar, mobilya ve tefrişat ile büro makineleridir. Bir varlığın defter değerinin değerleme sonucunda artması halinde, artış tutarı özkaynaklar altındaki değerleme fonuna kaydedilir. Değer artış tutarının önceki değerleme dönemlerinde ilgili varlıktaki değer azalışı nedeniyle gider kaydedilen miktarı aşan kısmı, gelir olarak kaydedilir.

Bu kısım büyük önem arz etmektedir. Bir önceki dönemdeki defter değerine göre artış olması koşulunda ‘gelir’ olarak kaydedilecektir.

Bir varlığın defter değeri değerleme sonucunda azaldığında, düşüş tutarı gider olarak kaydedilir. Değer düşüş tutarı, bu varlığa ilişkin olarak değerleme fonuna önceden kaydedilmiş bir tutarın bulunması halinde, bu miktarı aşmamak kaydıyla değerleme fonundan düşülür. Değerleme fonuna kaydedilmiş tutarlar, ilgili varlık itfa edildikten veya elden çıkarıldıktan sonra dağıtılmamış kâr hesabına aktarılabilir. Değerleme fonuna kaydedilmiş tutarların dağıtılmamış kâr hesabına aktarılması, ilgili varlığın kullanılmasına devam edildiği durumlarda da mümkündür. Bu durumda dağıtılmamış kârlar hesabına aktarılacak tutar, varlığın yeniden değerlemeye konu edilen defter değeri üzerinden hesaplanan amortismanla, varlığın maliyet bedeli üzerinden hesaplanan amortisman arasındaki farktır. Değer artışlarının dağıtılmamış kârlara aktarılması gelir tablosuyla yapılmaz.